Διεκδικώντας τα κοινωνικά αγαθά: η συγκρότηση της κοινότητας μέσα στην πόλη

Του Οδυσσέα Αϊβαλή και της Βάλιας Δημοπούλου

Κοινωνικά αγαθά Το κράτος, με αφορμή την κρίση, μειώνει συνέχεια την παραγωγή των δημόσιων αγαθών, τα οποία περνούν σε ιδιώτες με σκοπό το κέρδος. Μέσα μεταφοράς, νερό, σχολεία, υγεία, δρόμοι, πολιτισμός, μετατρέπονται σε πεδία εκμετάλλευσης. Το κύμα ιδιωτικοποιήσεων, περιφράξεων, ελέγχων στο χώρο, αστυνόμευσης και επιτήρησης διευρύνεται με αφορμή την κρίση, καταλύοντας τις πολιτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν την ποιότητα ζωής στην πόλη. Ουσιαστικά, καταλύεται τυπικά και ουσιαστικά η ίδια η έννοια της πόλης. Χρειάζεται να δούμε την πόλη ως εργοστάσιο για την παράγωγη του κοινού, για τη δημιουργία και αξιοποίηση των πόρων κοινής ιδιοκτησίας. Ο στόχος μιας ριζοσπαστικής πολιτικής στην πόλη είναι η αποεμπορευματοποίηση, η δημιουργία περισσότερων κοινωνικών αγαθών και η βελτίωση της ποιότητάς τους. Εξίσου σημαντικός είναι ο ρόλος που αντιστοιχεί στα πολιτιστικά αγαθά, καθώς είναι αυτά που επηρεάζουν άμεσα τις κοινωνικές πρακτικές. Είναι λοιπόν κρίσιμη η ενίσχυση της δυναμικής τους, το να καταστούν δηλαδή τα πολιτιστικά αγαθά κοινά στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, αναδεικνύοντας έτσι τους τρόπους κοινωνικότητας που καθορίζουν τις σχέσεις. Η πρόταση για ένα πρόγραμμα συλλογικής παραγωγής δημοσίων αγαθών βασίζεται στην ιδέα ότι σημαντικές ανάγκες του πληθυσμού μπορούν να ικανοποιηθούν από δημόσιους και άλλους συλλογικούς θεσμούς. Αν ένα όλο και μεγαλύτερο ποσοστό των πόρων μιας κοινωνίας διανέμεται συλλογικά μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, η λογική του κεφαλαίου τίθεται υπό αμφισβήτηση στον κεντρικό της πυρήνα. Η αλληλέγγυα οικονομία ως απάντηση της κοινωνίας Από τον 18ο αιώνα, οπότε εμφανίζεται, ο όρος «αστική κοινωνία» προσδιορίζει την κοινωνία μέσα στην οποία οι κοινωνικές διακρίσεις έχουν αναχθεί απλώς και μόνο στις οικονομικές. Η οικονομία, η παραγωγική δραστηριότητα του ανθρώπου, αναδεικνύεται σε αυθυπόστατη αξία. Η βιομηχανική επανάσταση μεταμόρφωσε την οικονομία σε μια μοντέρνα μορφή αυτού που θα ονομάζαμε «μοίρα». Σε μια εκδοχή αυτής της διαπίστωσης ο Σίλλερ, προκειμένου να υπερασπιστεί την ηθική του πολιτισμού, επισημαίνει «το όφελος είναι το μεγάλο είδωλο της εποχής», για να περιγράψει τη δουλική στάση του πνεύματος, της τέχνης και του πολιτισμού απέναντι στο οικονομικό κέρδος [1]. Οι μοντέρνες αγορές δεν ανέχονται το είδος εκείνο της ζωής που αναπαράγεται χωρίς λεφτά να αλλάζουν χέρια. Κάθε περίπτωση ανταλλαγής ενός αγαθού χωρίς την κίνηση χρημάτων ανήκει στο ομιχλώδες πεδίο της άτυπης οικονομίας. Οι άνθρωποι που καταφέρνουν να ζουν και να αναπτύσσουν συνήθειες τις οποίες μπορούν να ικανοποιήσουν χωρίς την εμπορευματική οικονομία, χωρίς να αποτελούν οι ίδιοι τμήμα της διελκυστίνδας ‘μισθωτή εργασία-κατανάλωση, μοιάζουν να αντλούν το νόημα του βίου από τη στέρηση. Μια τέτοια ζωή δεν μετράει σήμερα, θεωρείται πρωτόγονη, και δεν ανήκει στη σφαίρα της κανονικής ζωής η οποία ξεκινά με την οικονομική δραστηριότητα [2]. Στην παρούσα στιγμή, και ως αποτέλεσμα της κρίσης, έχει γίνει αισθητή η διάψευση του πιο πάνω μοντέλου. Μια νέα εκδοχή οικονομίας μοιάζει πιο οικεία από ποτέ, αυτή που αποκαλούμε αλληλέγγυα ή κοινωνική οικονομία. Έρχεται να αντιπαλέψει την προηγούμενη λογική και να αναπτύξει στην πράξη αντίσταση. Πρόκειται για τις πρακτικές της συλλογικής διαχείρισης των προϊόντων, της βοήθειας μέσα στις γείτονες, της συνεργασίας των φίλων. Πρόκειται για την ανάδυση όλων των κινήτρων, της δημιουργίας και των πράξεων από τα οποία φτιάχνονται οι ανθρώπινοι δεσμοί. Μιλάμε για την αναζήτηση συνθηκών τις οποίες η εμπορευματική κατάκτηση δεν αναγνωρίζει, δεν έχει καν τα εργαλεία για να τις προβλέψει, προσπαθεί όμως συνεχώς και αδιαλείπτως να τις καταργήσει και να τις αναιρέσει. Μια κοινότητα, μια γειτονιά μπορούν και θεσμικά να αποτελέσουν το ανάχωμα σε μια τέτοια επέλαση. Πέρα από τα όρια της κατανάλωσης, ο ανταγωνισμός δίνει τη θέση του στην αλληλεγγύη και στη συνεχή κοινή προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας ζωής που να είναι βιώσιμη. Οι αλληλέγγυες μορφές οικονομίας αποτελούν μία άμεση απάντηση στην ανεργία. Με συμβατικές οικονομικές παρεμβάσεις χρειάζονται πάνω από δεκαεφτά χρόνια για να δημιουργηθούν οι θέσεις εργασίας που καταστράφηκαν μέσα στην κρίση. Η αλληλέγγυα οικονομία εξασφαλίζει την επιβίωση των εργαζόμενων και των ανέργων που η οικονομία τους έβγαλε στο περιθώριο με την απόσυρση του κεφαλαίου κατά τη διάρκεια της κρίσης. Συλλογικότητες γειτονιάς Η δημιουργία συλλογικότητας στη γειτονιά αντιστρέφει τον ατομικό δρόμο που επιβάλλει η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού. Οι δομές αλληλεγγύης, τα στέκια πολιτισμού, οι λαϊκές συνελεύσεις, παρεμβαίνουν στις κοινωνικές σχέσεις και τις επαναπροσδιορίζουν με βασικό χαρακτηριστικό την αλληλεγγύη, αντί του κέρδους και του ανταγωνισμού. Αναδεικνύουν σήμερα την κοινωνία που προσπαθούμε να δημιουργήσουμε και καταργούν την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων. Oι λαϊκές συνελεύσεις με δημοκρατικές διαδικασίες διεκδικούν από τα κάτω τη δημοκρατία που περιορίζει το κράτος, δημιουργώντας κύτταρα άμεσης δημοκρατίας στις γειτονιές. Οι αυτοδιαχειριζόμενοι κοινωνικοί χώροι, τα κοινωνικά ιατρεία, οι μορφές μη καπιταλιστικής παραγωγής, οι αγορές χωρίς μεσάζοντες, οι κινηματογραφικές λέσχες, διαμορφώνουν χώρους απεμπλοκής των εργαζομένων από το κεφάλαιο, εκπαιδεύουν στη λογική της οικονομίας των αναγκών και λειτουργούν ως μηχανισμοί παραγωγής και καλλιέργειας της ιδεολογίας των εκμεταλλευόμενων τάξεων [3]. Οι δημόσιοι χώροι και τα δημόσια αγαθά συμβάλλουν στην ποιότητα των κοινών, απαιτείται η πολιτική δράση εκ μέρους των εργαζόμενων τάξεων ώστε να τα οικειοποιηθούν. Η δημόσια εκπαίδευση γίνεται κοινό όταν οι κοινωνικές δυνάμεις την οικειοποιούνται, την προστατεύουν και την ενισχύουν. Η πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα ήταν δημόσιος χώρος που μετατράπηκε σε αστικό κοινό καθώς οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν εκεί για να εκφράσουν τις πολιτικές τους απόψεις και διεκδικήσεις. Ο δρόμος είναι ένας δημόσιος χώρος που ιστορικά έχει μετασχηματιστεί μέσω της κοινωνικής δράσης σε κοινό τόπο των κινημάτων. Υπάρχει ο αγώνας για το πώς θα ρυθμιστεί η πρόσβαση στο δημόσιο χώρο και στα δημόσια αγαθά, από ποιους, και για ποιο συμφέρον [4]. Με την ανάδειξη της σημασίας αυτών των δομών, δεν επιδιώκεται η υποκατάσταση του κεντρικού σχεδιασμού, ούτε καταργείται η ευθύνη του κοινωνικού κράτους για την αποτυχία στην αντιμετώπιση της κρίσης. Ωστόσο, η κλίμακα της γειτονιάς παρέχει τις ιδανικές συνθήκες για άμεση δράση των πολιτών, για πρωτοβουλία και χειραφέτηση, για αλληλεγγύη, για οικειοποίηση του χώρου γεωγραφικά και πολιτικά. Είναι κατ εξοχήν στην κλίμακα της γειτονιάς που τα δημόσια αγαθά γίνονται κοινά, σε αυτήν την κλίμακα ταυτίζεται η παραγωγή με την απόλαυση του κοινού αγαθού. Ο αγώνας για την οικειοποίηση των δημόσιων χώρων και δημόσιων αγαθών στην πόλη είναι συνεχής και είναι μέρος της εξέλιξης της πόλης. Ο Οδυσσέας Αϊβαλής και η Βάλια Δημοπούλου είναι υποψήφιοι στo 1o δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων με την Ανοιχτή Πόλη ____________________ [1] Σίλλερ, Περί της αισθητικής παιδείας του ανθρώπου (μτφρ.: Κώστας Ανδρουλιδάκης),  Εκδόσεις Ιδεόγραμμα. [2] Μπάουμαν, Ζ. (2006), Ρευστή αγάπη (μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας), Εκδόσεις της Εστίας. [3] Ιωακείμογλου, Η. (2014). «Από την πόλη του κεφαλαίου στην πόλη της εργασίας. Η Αριστερά και η πόλη του κεφαλαίου». Σημειώσεις για το σεμινάριο της Ομάδας Πόλης Νεολαίας Σύριζα «Η μαρξιστική θεωρία και η πόλη». [4] Harvey, D. (2012), Rebel cities: from the right to the city to the urban revolution, Verso: London-NY. More Sharing ServicesΜοιράσου το Οδυσσέας Αϊβαλής, Βάλια Δημοπούλου  REDNotebook13 Μαΐου 2014 - 8:23 pm | Οδυσσέας Αϊβαλής, Βάλια Δημοπούλου